Dom Aukcyjny Bukowskis | Instytut Polonika

Henryk Bukowski urodził się w 1839 r. w rodzinnym majątku Kaukle położonym na terenie Kowieńszczyzny. Studia prawnicze na Uniwersytecie Moskiewskim przerwał, aby wziąć udział w powstaniu styczniowym. Po upadku tego polskiego zrywu niepodległościowego Bukowski przez kilka miesięcy ukrywał się, by następnie na stałe wyemigrować z kraju. Na wypływającym z Rygi statku, wraz z dwoma innymi byłymi powstańcami (z jednym z nich, Janem Ławskim, przyjaźnił się później przez całe życie), przedostał się do Danii, a stamtąd do Szwecji.

Szwedzkie początki

Bukowski zamieszkał w Sztokholmie przy ulicy Köpmangatan 5. Pierwsze zatrudnienie odpowiadające jego ambicjom znalazł w Bibliotece Królewskiej, gdzie zajmował się katalogowaniem polskich i rosyjskich druków i rękopisów. Zdobyte dzięki temu umiejętności, a także królewska rekomendacja umożliwiły mu podjęcie pracy u znanego złotnika Christiana Hammera – największego wówczas kolekcjonera antyków i dzieł sztuki, pełniącego również funkcję królewskiego jubilera. Bukowski miał katalogować zbiory Hammera. Można przyjąć, że przez kilka lat, które spędził na tym stanowisku, skatalogował blisko 60 tysięcy pozycji. Równocześnie rozpoczął także tworzenie własnej kolekcji – zbierał m.in. prace Jeremiasza Falcka (zbiór zaginął bezpowrotnie w czasie II wojny światowej) oraz szwedzkie banknoty.

Dom aukcyjny Bukowskiego

Wkrótce Henryk Bukowski zaczął stawiać pierwsze samodzielne kroki w dziedzinie handlu dziełami sztuki. Jeszcze pracując u Hammera, skupował  i sprzedawał najróżniejsze stare książki, monety i antyki. 22 kwietnia 1870 r. otrzymał oficjalne pozwolenie z Urzędu Gubernatora Sztokholmu mówiące, że jako cudzoziemiec może prowadzić handel dziełami sztuki i antykami – datę tę przyjmuje się za początek działalności firmy.

Fot. Dom Aukcyjny Bukowskis, Sztokholm, Szwecja (Wikipedia)

Dzięki pomocy pieniężnej królowej Józefiny, matki króla Karola XV, Bukowski mógł od samego początku skupić się na dynamicznym rozwoju antykwariatu. Handel dziełami sztuki prowadził na skalę międzynarodową. Pozostawał w kontakcie z Józefem Ignacym Kraszewskim, z pomocą którego sprzedawał najróżniejsze przedmioty w Dreźnie. Bukowski został także pośrednikiem w sprzedaży kosztowności szwedzkiej rodziny królewskiej.

Obok wsparcia ze strony władz powodzenie w interesie zawdzięczał własnym wrodzonym umiejętnościom, inteligencji i pracowitości. Zaufanie klientów zdobywał absolutną uczciwością i wiarygodnością odnośnie cen i jakości sprzedawanych obiektów. Szeroka oferta jego antykwariatu obejmowała rozmaite dzieła sztuki, monety, antyki i książki. Dużą wagę przykładał do redakcji katalogów aukcyjnych. Już pod koniec lat 70. XIX w. dom aukcyjny Bukowskiego stał się niekwestionowanym liderem na szwedzkim rynku antykwarycznym. W 1882 r. Henryk Bukowski przeniósł firmę do nowej, dużej siedziby przy Arsenalsgatan 2, gdzie także zamieszkał.

Bukowski a Rapperswil

Choć Szwecja stała się dla Bukowskiego drugą ojczyzną (w 1875 r. otrzymał obywatelstwo Królestwa Szwecji i Norwegii), to przez całe życie pozostawał gorącym orędownikiem sprawy polskiej, czego najlepszym przykładem są jego związki z Muzeum Polskim w Rapperswilu. Niedługo po powstaniu tej placówki rozpoczął współpracę z jej założycielem – hrabią Władysławem Bröel-Platerem. W kwestii zakupu dzieł sztuki i pamiątek dotyczących Polski Bukowski nie liczył się z pieniędzmi. Był jednym z głównych ofiarodawców eksponatów dla Muzeum, a wiosną 1875 r. wszedł w skład jego zarządu. W podzięce za tę ofiarność hrabia Plater pisał do Bukowskiego w następujący sposób: „Nikt tyle wartości naukowej i artystycznej Muzeum nie przysporzył, co Pan swojemi darami, tak znakomitymi i umiejętnie zawsze dobranemi. Portret Pana jakoby drugiego założyciela, zajmie kiedyś miejsce w Muzeum, a nazwisko jego powinno być złotymi zgłoskami wypisane”.

Fot. Portret Henryka Bukowskiego (Polona)

W Rapperswilu Bukowski nawiązał kontakt ze Stefanem Żeromskim, który w latach 90. XIX w. był tam bibliotekarzem. Pamiątką po tej znajomości jest obszerna korespondencja, a także ukryty portret Bukowskiego nakreślony w powieści Ludzie bezdomni, gdzie występuje jako M. Leszczykowski (M. Les) – kupiec zamieszkały w Turcji.

Po śmierci Platera w 1889 r. to właśnie Bukowskiemu zaproponowano funkcję dyrektora Muzeum. Choć nie przyjął tego stanowiska, to dalej angażował się w opiekę nad gromadzeniem zbiorów i ich ekspozycją. Pod koniec życia nosił się z zamiarem sprzedaży szwedzkiej firmy i poświęceniem się w pełni Muzeum w Rapperswilu. Wszelkie plany pokrzyżowała jednak przedwczesna śmierć Bukowskiego 11 marca 1900 r. Zmarł w Sztokholmie i początkowo tam został pochowany, później jego ciało przewieziono od Szwajcarii, gdzie spoczął na terenie rapperswilskiego zamku.

Dalsze losy antykwariatu Bukowskiego

Po śmierci Henryka Bukowskiego jego jedyna spadkobierczyni, córka Maria, sprzedała firmę szwedzkiemu nabywcy. Pierwszym nowym właścicielem był Alfred Berg ‒ bankier i miłośnik sztuki, najbogatszy wówczas człowiek w kraju. Dyrektorem został natomiast zaprzyjaźniony z Bukowskim szwedzki numizmatyk i historyk sztuki Carl Urlik Palm. W kolejnych latach właściciele zmieniali się wielokrotnie. Żaden z nich nie zdecydował się jednak na zmianę nazwy firmy, która obecnie stanowi markę znaną już nie tylko w Szwecji, lecz także na światowym rynku antykwarycznym.

Henryk Bukowski. Imię żyje nadal

W bogatych archiwach kilku państw zachowana została zarówno prywatna, jak i handlowa korespondencja Henryka Bukowskiego. Na tej podstawie Michał Haykowski opisał niezwykłą biografię Bukowskiego jako powstańca styczniowego, późniejszego emigranta politycznego w Szwecji, podróżnika, antykwariusza i szczodrego mecenasa Muzeum Polskiego w Rapperswilu.

Publikacja Henryk Bukowski. Imię żyje nadal została wydana w 2019 r. przez Instytut POLONIKA. Lektura tej książki pozwala nam zrozumieć, jakim Bukowski był ojcem, kupcem, znawcą sztuki i patriotą.