Artyści polscy na Wyspach Brytyjskich
U progu XX wieku Londyn, Glesgow czy Birmingham były centrami życia kulturalnego. Masowo trafiali tam też Polacy. Emigrujący z Polski artyści znajdowali w sztuce ukojenie, tworzyli wartościowe dzieła, które do dziś możemy oglądać w renomowanych brytyjskich galeriach. Trwają prace nad Słownikiem polskich artystów plastyków działających na obczyźnie w XX wieku.
Największa fala polskiej emigracji na Wyspy przypadała na lata 1933‒1945. Wśród emigrantów była bardzo liczna grupa artystów z wycofującej się z frontu armii polskiej, jak również Żydzi polskiego pochodzenia, np. Josef Herman i Jankiel Adler. Do Wielkiej Brytanii przybyło wówczas blisko 300 malarzy, rzeźbiarzy i grafików. Osamotnieni, często bez środków do godnego życia, odcięci od rodzin, zmagający się z depresją i chorobami psychicznymi, niepotrafiący się odnaleźć w nowym, obcym dla nich środowisku stawali się częścią brytyjskiej historii sztuki.
Napływ naszych artystów znacznie wzrósł również w drugiej połowie wieku – jedni przesiedlali się z racji głębokiej traumy powojennej, inni zaś z myślą o lepszej perspektywie zawodowej. Warto choćby wspomnieć takie osobowości artystyczne, jak Kazimierz Zielenkiewicz, Alicja Melamed Adams, Alfred Wolmark, Franciszek Black, Stanisława de Karłowska czy Lena i Leopold Pilichowscy. Najczęściej dopiero na Wyspach rozpoczynali oni edukację artystyczną i podejmowali nie lada trud zaistnienia w hermetycznych środowiskach artystycznych.
Bardzo niewielkiej grupie polskich twórców udało się przyłączyć do brytyjskich ugrupowań artystycznych lub wystawiać swoje prace w prestiżowych instytucjach (Royal Academy of Arts, Royal West of England Academy, Allied Artists Association, Federation of British Artists, Royal Society of British Artists, Free Painters and Sculptors, The Seven and Five Society czy wreszcie The London Group). Jednym z najważniejszych stowarzyszeń skupiających artystów polskiego pochodzenia była APA (Association of Polish Artists in Great Britain) powołana do życia w połowie lat 50. XX wieku. Wśród założycieli i jej członków pojawiły się wybitne nazwiska: Piotr Potworowski, Marek Żuławski, Maciej Mars. W 1959 r. powstała słynna londyńska placówka Grabowski Gallery, gdzie swe prace wystawiał choćby Marian Bohusz Szyszko, Znicz Muszyński czy Kazimierz Zielenkiewicz.
Polskie badaczki dr Monika Szczygieł-Gajewska i Ewa Sobczyk – na czele z prof. dr. hab. Janem Wiktorem Sienkiewiczem podjęli się opracowania brytyjskiej części Słownika polskich artystów plastyków działających na obczyźnie w XX wieku. Na podstawie trwających od 2018 r. badań źródłowych oraz informacji pozyskiwanych od angielskich spadkobierców czy właścicieli kolekcji wybitnych dzieł sztuki powstają katalogowe biogramy artystów polskich, którzy na Wyspach Brytyjskich pozostawili po sobie istotne dziś dla nas dziedzictwo kulturowe. Instytut POLONIKA planuje udostępnienie materiałów w swojej bazie danych online.
