Mela Muter pod urokiem Collioure | Polonika

Mela Muter ‒ plany i rozwiane marzenia

Utrzymany w chłodnej tonacji obraz zatytułowany „Pejzaż śródziemnomorski” przedstawia zatokę i port w małej miejscowości na południu Francji, Collioure. Namalowany przez Melę Muter w latach 20. XX w. został zakupiony od artystki przez państwo francuskie w trudnym dla artystów okresie powojennym. Zakup ten musiał choć trochę ulżyć w jej dramatycznej sytuacji materialnej. Tym samym ukochany przez nią zakątek odwdzięczył się za jej wieloletnią miłość.

Mela Muter pisała 29 stycznia 1920 r.do swojego ukochanego, Raymonda Lefèbvre’a, że pan Lapauze (Henri Lapauze, krytyk sztuki i kustosz Muzeum Petit Palais w Paryżu) zaproponował jej wystawę w jesieni. Planowała więc spędzić wiosnę i lato „na plenerze” w Collioure w Pirenejach Wschodnich, by przygotować odpowiednią liczbę prac na paryski pokaz. Artystka poznała już nieco ten region w latach 1918‒1919. Odwiedzała wtedy leczącego się na płuca Lefèbvre’a w pirenejskich sanatoriach. Powstały wówczas piękne pejzaże górskie i widoki miasteczka Prades. Być może też tędy wiodła jej droga, kiedy wcześniej, jeszcze przed I wojną, jeździła do Katalonii.

W 1920 r. nie doszło jednak ani do pleneru w Collioure, ani do wystawy w Paryżu. Raymond Lefèbvre jako działacz francuskiej lewicy z początkiem sierpnia wyjechał nielegalnie z Francji, udając się do Moskwy na II Kongres Kominternu. W październiku statek, na którym delegacja francuska opuściła Rosję Sowiecką, uległ katastrofie na Morzu Barentsa. Lefèbvre i jego towarzysze zginęli. Wiadomość o ich śmierci dotarła do Francji w grudniu, pogrążając Muter w głębokiej depresji. Marzenia o szczęśliwej przyszłości u boku ukochanego rozwiały się na zawsze.

Przyjaciele i rodzina próbowali jej pomóc. Pisarz Henri Barbusse zaproponował jej współpracę z czasopismem „Clarté”. Zaprosił ją także do letniego domu w Le Trayas na Lazurowym Wybrzeżu. Tam powstał piękny cykl pejzaży morskich „Czerwone skały”. Przebywała w Collioure jako nauczycielka malarstwa i języka francuskiego bogatej Amerykanki, Ms. Scofield. Przez następnych kilka lat wakacje Muter w Collioure zawsze były pracowite i twórcze. Towarzyszyły jej tam najpierw Ms. Scoffield, a w latach 1927‒1929 niemiecka malarka i uczennica, Anta Rupflin (1895–1987).

Collioure artystyczna wieża Babel

Uroczy port Collioure znany jest od starożytności. Symbolem miejscowości stała się sylweta dzwonnicy, dawnej latarni morskiej, zakończona charakterystyczną, czerwoną kopułą, przyłączona do zbudowanego w XVII w. kościoła Matki Boskiej Anielskiej. Historyczne budowle, rozłożone niczym gigantyczne klocki nad malowniczą zatoką wypełnioną wodą w kolorze płynnego turkusu lub ultramaryny, w zależności od pogody, zapisały się w historii sztuki jako kolebka fowizmu.

Urzeczony wyjątkowym, jedynym w swoim rodzaju światłem, Henri Matisse malował tam obrazy będące prawdziwą eksplozją koloru. Sekundował mu w tym André Derain. Obok Matisse’a i Deraina malowali tam także inni artyści różnych narodowości (choćby Georges Braque, Juan Gris, Léonard Tsuguharu Foujita, Charles Rennie McIntosh czy Hans Purrman.  Z Polaków do Collioure jeździł już od 1903 r. Jean (Jan) Peské. Jego ambicją było założenie tutaj muzeum sztuki nowoczesnej, co się spełniło. Malowali tam także Simon Mondzain (Szymon Mondszajn) i Roman Kramsztyk. Plaża otaczająca zatokę i pobliskie kawiarnie spełniały wobec międzynarodowego środowiska artystycznego tę samą rolę co słynne La Rotonde, Le Dôme, czy La Coupole w paryskiej dzielnicy Montparnasse.

Mela Muter i jej obrazy z pleneru

Muter była oczarowana tą rozciągającą się wokół okrągłej, niemal całkowicie zamkniętej zatoki połączonej wąskim przesmykiem z Morzem Śródziemnym, miejscowością, o czym świadczą jej liczne obrazy. Niektóre z nich przedstawiają samą zatokę portową, gdzie w lecie stacjonował cyrk z wozami ‒ np. „Pejzaż z Collioure” (ok. 1925, kolekcja Bolesława i Liny Nawrockich).

Mela Muter przed sztalugami w Collioure, ok. 1921‒1929, Archiwum Emigracji Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu

„Pejzaż śródziemnomorski” ukazuje zatokę w samym cetrum kompozycji. Muter patrzy na nią ze wzgórz, które dominują nad portem od strony południowo-wschodniej. Z prawej piętrzą się potężne, kubizujące bloki zamku królewskiego. To przed nim właśnie cumowano w okresie międzywojennym niewielkie łodzie rybackie wypływające na połów sardeli. W głębi rysują się zbocza Pirenejów, z przyklejonym u ich stóp kościołem Matki Boskiej Anielskiej z dzwonnicą.

Oparta na zestawieniu dwóch dopełniających się kolorów ‒ żółci i niebieskiego i ich rozmaitych odcieni kompozycja ‒ odznacza się wyraźną skłonnością do schematyzowania obserwowanego pejzażu i jego transpozycji na figury geometryczne, głównie trójkąty i prostokąty. Najwyraźniej Mela Muter bardzo uważnie obserwowała obrazy Paula Cézanne’a i wyciągała z nich wnioski, które następnie rozwijała w swoich pracach.

Artystka malowała też widoki oświetlonych ostrym światłem, stromych uliczek, z biegnącą pośrodku rynienką i wąskimi schodkami prowadzącymi do domów, ożywione często obecnością krzątających się ludzkich postaci (Uliczka w Collioure, ok. 1925, kolekcja Villa La Fleur). Z kolei dary morza łowione przez lokalnych rybaków inspirowały jej martwe natury (np. Martwa natura z rybami), malowana impastami (techniką polegającą na nakładaniu farby grubą, wypukłą warstwą przy pomocy pędzla lub szpachli), o bogatej fakturze. I ta kompozycja oparta jest na zestawieniu dopełniających się kolorów: błękitu emalii miseczki i żółci rozkrojonej cytryny, co powoduje wabiącą oko widza wibrację i dźwięczność barw.

Collioure ukochanym miastem Meli Muter

O swoim ukochanym zakątku i jego kolorach Muter pisała z czułością: „Collioure ze swym uroczym portem rybackim, o zaokrąglonym jak dojrzały owoc kształcie, pełnym różnokolorowych stateczków, ze swą przemienioną w wieżę kościelną strażnicą z XI wieku, ze swymi potężnymi murami zamku Templariuszy, ciągnącymi się wzdłuż brzegu morza, ze swymi czerwonawymi, żółtawymi, fiołkowymi pagórkami, na których niewidzialna, mądra ręka przyczepiła tu i ówdzie małe bukieciki drzew czy też różowych zagród, wszystko to zdominowane przez znajdującą się na najwyższym wzniesieniu, niczym korona, fortecę Vaubana. [...]. Wydawałoby się, że natura szczególnie zatroszczyła sie, aby zgromadzić w tym miejscu, z całym artyzmem, wszystkie elementy arcydzieła i znudzona swym wysiłkiem zaniedbała inne okolice”.

Wakacje Meli Muter w Collioure

O ile pierwsze wakacje w Collioure spędzone w towarzystwie wciąż jeszcze tajemniczej dla badaczy Ms. Scoffield zdają się być dla Meli Muter sposobem na zarabianie w trudnym okresie życia, o tyle wakacyjne pobyty w latach 1927‒1929, kiedy przyjeżdżała w towarzystwie Anty Rupflin, jej rodziny i przyjaciółek artystek, były dla niej prawdopodobnie chwilą psychicznego odpoczynku i wytchnienia. Był to czas przed troskami materialnymi związanymi z Wielkim Kryzysem, który dotarł do Europy na początku lat 30. XX w. i brutalnie zakończył szalone, pełne radości lata dwudzieste.

Ewa Bobrowska